Nie minęło nawet pół tysiąclecia, a uważana za ubogą siostrę szlachetnego srebra platyna stała się jednym z najpowszechniej wykorzystywanych surowców w przemyśle. Jej geneza sięga XVI wieku oraz postaci hiszpańskich poszukiwaczy złota, dla których w tamtym okresie stanowiła towar kompletnie bez wartości. Samo słowo platina jest zdrobnieniem od określenia używanego w stosunku do czystego srebra, mającego umniejszać wartość tego pierwszego. Co w takim razie zmieniło się na przestrzeni wieków i w jaki sposób odkryto najlepsze metody zastosowania platyny we współczesnym przemyśle?

Zanim platyna znalazła zastosowanie, czyli skąd się wzięła w przemyśle?

W czasach odkryć i wielkich wypraw poszukiwawczych, po znalezieniu złóż platyny w Kolumbii, kraj ten był aż do początków XIX wieku jedynym miejscem, z jakiego można było ją pozyskiwać. Dopiero kiedy jej eksploatacja na tym obszarze zaczęła maleć, wznowiono poszukiwania jej złóż i tak wydobywcy dotarli aż na daleki Ural. W fascynującej i niebezpiecznej, górskiej scenerii, wydobywano platynę przez kolejny wiek. Następnym krajem, w którym platyna znalazła zastosowanie i jednocześnie była wydobywana, była Kanada, stając się od roku 1888 aż do połowy XX wieku ważnym punktem na platynowej mapie świata. Jednak zdecydowanie najważniejszą lokalizacją dla obecnego przemysłu jest koryto rzeki w Transwalu w Republice Południowej Afryki, które w 1924 roku dało początek kompleksowi nazwanemu Igneous Complex, mającemu możliwość pokrycia aż 75% światowego zapotrzebowania na platynę w przemyśle.

Jakie były początki zastosowania platyny?

Platyna miała trudne początki, jeśli chodzi o docenienie jej oryginalnej wartości. Tak naprawdę dopiero od chwili zakończenia II wojny światowej znacznie zwiększyło się zastosowanie platyny w przemyśle, a to głównie za sprawą rozwoju nowych technologii i testowania innowacyjnych rozwiązań w sektorze naftowym. Metal ten został z powodzeniem wykorzystany przy produkcji katalizatorów w eksploatowanych urządzeniach. Stąd już była prosta droga do zastosowania platynowych katalizatorów w kolejnych sektorach gospodarki. Tym razem Stany Zjednoczone, wprowadzając w 1974 roku przepisy związane z ochroną jakości powietrza, przyczyniły się do znacznego wzrostu zapotrzebowania i wykorzystania platyny w praktyce. Odtąd w samochodach rozpoczął się masowy montaż elementów nazywanych właśnie katalizatorami spalin, pokrywanych metalami z grupy platynowców, mającymi na celu niwelowanie szkodliwości substancji powstających na skutek spalania się mieszanki paliwowej. Szacuje się, że od tego czasu obecnie wymagane prawem na całym świecie platynowe katalizatory przyczyniły się do wyeliminowania aż 12 mld ton szkodliwych substancji.

Rosnący popyt na platynę i jej coraz szersze zastosowanie

W latach 80. XX wieku wzrosło zainteresowanie metalami szlachetnymi, w tym również platyną, co przyczyniło się do znacznego wzrostu ich cen na rynku. Od tego czasu też znacznie zwiększyła się jej wartość inwestycyjna, co przekładało się z kolei na liczniejszą produkcję sztabek nabywanych jako towar typowo inwestycyjny, o sporej wartości, a także wzrost popularności platynowych monet i ilości, w jakich były emitowane rocznie w każdym kraju. Zmienił się też i poszerzył zakres zastosowania platyny o kolejne gałęzie przemysłu i następne branże. Lata 90. XX wieku przyniosły w tym względzie prawdziwą rewolucję, przeznaczając ten metal szlachetny do leczenia niektórych chorób i dolegliwości, w tym chorób układu krążenia czy nowotworów.

Właściwości tego kruszcu sprawiły, że obecnie trudno znaleźć gałąź przemysłu, która by jej nie wykorzystywała, chociaż w minimalnym stopniu. Jej największą zaletą jest bardzo wysoka temperatura topnienia, wynosząca 1768ºC i odporność na działanie nawet silnej chemii, co wystarcza, aby przełożyć się na zdecydowanie większe roczne zapotrzebowanie na ten surowiec, niż wynosi jego wydobycie. Jak podawał w 2013 roku serwis Johnson Matthey, roczne wydobycie platyny stanowiło w tamtym roku 194 tony, zaś zapotrzebowanie na nią przekroczyło 244 tony, a tendencja ta utrzymuje się nadal.

W czym znajduje się platyna?

W kwestii związanej z tym metalem szlachetnym pozostaje ostatnie pytanie, jakie warto zadać: w czym jest platyna? W jakich gałęziach przemysłu znalazła największe zastosowanie i w jakich wyrobach można ją znaleźć?

Wedle statystyk, zdecydowanie największy odsetek platyny pochłania branża motoryzacyjna, a konkretniej katalizatory samochodowe. W 2014 roku wskazywano na zużycie 2 290 ton tego surowca, stanowiącego aż 38,07% światowego udziału. Na drugim miejscu jest branża jubilerska. Ta również może poszczycić się naprawdę dobrym wynikiem w postaci 2 102 ton zużycia rocznie, czyli 34,94% udziału w całym dwunastomiesięcznym wydobyciu. To jednak nie wszystkie miejsca, gdzie ów metal szlachetny znajduje dzisiaj szerokie zastosowanie. W czym jeszcze jest platyna i gdzie jej szukać?

Kolejną obszerną branżą, wykorzystującą spore ilości platyny, jest branża chemiczna. W jej przypadku około 18 ton metalu pożytkowane jest do produkcji kwasu azotowego, ten zaś jest składnikiem nawozów azotowych, odżywiających rośliny na plantacjach i polach. Utleniany amoniak tworzy tlenek azotu, jednak aby zwiększył swoją wydajność, dodaje się do niego platynowo-rodowy katalizator. W branży chemicznej platyna dodawana jest też do mieszanki silikonowej, efektem czego jest powstanie produktów o lekko śliskiej powierzchni, jak powłoki hydrofobowe, papier i koszulki silikonowe, środki czyszczące do mebli oraz polerujące, a także osłony przewodów wysokonapięciowych.

Mówiąc o tym, w czym jest platyna, nie można zapominać o przemyśle elektrycznym i elektronicznym, pochłaniającym każdego roku około 6 ton tego surowca. W sprzętach elektronicznych można ją znaleźć przede wszystkim na dyskach twardych w ilości około 2 mg na sztukę.

Obecnie spory odsetek tego kruszcu, bo aż 4 tony rocznie, przeznaczane jest na typowe inwestycje, wzorem sztabek czystego złota i srebra, co najlepiej wskazuje na pozycję platyny na światowym rynku metali szlachetnych i zainteresowanie nią jako wartościowym elementem inwestycyjnym. Wraz z upływem kolejnych lat trend na inwestowanie w platynę zdecydowanie się pogłębia, a kapitał lokują w niej nie tylko zaprawieni w bojach inwestorzy, ale również ci dopiero początkujący. To zaś najlepiej świadczy o obecnej, światowej pozycji platyny, jaką dumnie zajmuje na podium.