Złoto od tysiącleci olśniewa zbieraczy, kolekcjonerów i amatorów towarów wyjątkowych. Z jednej strony stanowi zabezpieczenie na przyszłość, z drugiej jest jedną z najpiękniejszych i najbardziej luksusowych ozdób, na jakie człowiek może sobie pozwolić, jest też od zawsze wyznacznikiem bogactwa i prestiżu. Jednak jak powstaje złoto i skąd się biorą jego cenne złoża?

Kosmiczne pochodzenie złota

Być może nie bez powodu mówi się, że gwiazdy świecą złotym, mistycznym blaskiem i są odzwierciedleniem kosmicznych krajobrazów. Naukowcy zatrudnieni w jednym z najbardziej poważanych instytutów na świecie – Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics, upatrują związku złota z gwiazdami neutronowymi. A konkretniej, ze zderzeniem dwóch z nich. Co ciekawe, takie zjawiska są zdecydowanie rzadkie w historii – przydarzają się nie częściej, jak raz na 10 000 lat, powstając na skutek wybuchów supernowych. Materia, która zostaje w ten sposób wyrzucona z ogromną siłą w kosmos, jest zbudowana między innymi z różnorodnych metali, w skład których wchodzi właśnie złoto. Wedle uniwersyteckich szacunków, podczas jednej takiej kosmicznej kolizji powstaje złoto o dziesięciokrotnej wadze ziemskiego satelity. Jeśli przyjąć, że jest to jedyna możliwość, skąd się bierze złoto, można śmiało założyć, że obecne zasoby i złoża znajdujące się na Ziemi to konsekwencje kosmicznych stłuczek i wielkich, gwiezdnych eksplozji.

Co ciekawsze, początek dla dyskusji, z czego powstaje złoto, dał rozbłysk promieniowania gamma, zarejestrowany w pierwszych dniach czerwca 2013 i jego dokładna analiza. To właśnie na jej podstawie wysnuto teorię o tym zaskakującym pochodzeniu tak bardzo cenionego przez ludzi kruszcu.

Jakie są inne teorie, z czego powstaje złoto?

Teoria o kosmicznej genezie złota nie jest jedyną, z jaką dyskutuje środowisko naukowe. W Australii przeprowadzono nieco inny naukowy dyskurs, mających na celu przebadanie związku między trzęsieniami ziemi i ruchem ziemskich płyt tektonicznych a pojawianiem się kolejnych żył złota. Wedle tej tezy, cenny metal tworzy się na głębokości od 5 do 30 km w głąb ziemi za sprawą natychmiastowego odparowania, nazywanego w fizyce waporyzacją. Przesuwające się płyty tektoniczne sprawiają, że ciśnienie wody znajdującej dla siebie przesmyki w szczelinach skalnych jest bardzo wysokie, a na skutek ruchów dodatkowo gwałtownie rośnie. Efektem jest rozprężenie się płynów, w których znajdują się różnorodne składniki mineralne, następnie osadzające się na skałach – w tym właśnie ów cenny metal. Ma to tłumaczyć, jak powstaje złoto i wskazywać na fakt, że cenne złoża pojawiają się tuż pod powierzchnią właśnie na skutek trzęsień ziemi.

W jakich miejscach na świecie złoża są najbogatsze?

Teoria australijskich badaczy na temat tego, skąd się bierze złoto, pokrywa się z faktem, że rejony występowania największych złóż tego surowca na świecie nakładają się na miejsca o największej aktywności sejsmicznej.

Niezależnie od kolejnych teorii, które być może w biegu historii jeszcze się ukażą, ważne jest wskazanie najbogatszych złóż i państw, które najlepiej radzą sobie z ich pozyskiwaniem oraz produkowaniem. Na czele 90 krajów wydobywających obecnie złoto znajdują się już od 16 lat Chiny, których wydobycie obecnie szacuje się na poziomie 490 ton rocznie. To jeden z najlepszych przykładów na to, że zawsze można pobijać własne rekordy – w ostatnich latach wydobycie tego kruszcu w Państwie Środka zwiększyło się ponad dwa razy. Co więcej, kraj ten nie tylko najwięcej wydobywa i produkuje, ale również najwięcej złota konsumuje – w skali światowej jest to bowiem aż 10% całych zasobów. Z kolei w takich państwach, jak Australia, raczej niewielkie znaczenie ma to, z czego powstaje złoto, jeśli występuje ono na terenie praktycznie całego kraju, pozwalając na roczne wydobycie kruszcu na poziomie nawet 300 ton. Dzięki temu Australia może poszczycić się zajmowaniem 2 miejsca w rankingu dla najlepszych, światowych wydobywców złota. Niewiele pod względem wydobycia Australii ustępuje Rosja, mogąca poszczycić się produkcją wynoszącą rocznie 242 tony surowca. To kraj pełen różnego rodzaju złóż metali, w tym właśnie złota, pozwalającego Rosji od dekad znajdować się zawsze w wydobywczej czołówce krajów. Na kolejnych miejscach znajdują się: USA z 200 tonami rocznie, Peru i Kanada ze 150 tonami oraz RPA ze 140 tonami cennego kruszcu wydobywanego w skali roku.

W Polsce wydobycie złota oscylowało wokół 700-800 ton rocznie jeszcze przed kilkoma laty, w tej chwili ilości te są pomniejszone do około 350 ton rocznie. Wszystko dlatego, że jest ono niejako efektem ubocznym wydobywania innych metali, takich jak miedź. Skąd się bierze złoto w Polsce? Jego głównym źródłem jest dolnośląska kopalnia, chociaż mówi się też o sporych złożach znajdujących się w Karkonoszach, Sudetach, Górach Świętokrzyskich oraz Tatrach, sugeruje się również, że może się ono znajdować w kilku rzekach na Dolnym Śląsku.

Z czego i jak powstaje złoto dostępne w mennicach i u jubilerów?

Sama wiedza, jak powstało złoto i sposoby jego pozyskania to jeszcze za mało, aby mówić o finalnym produkcie. Już samo wydobywanie tego cennego kruszcu jest kłopotliwe, trudne, czasochłonne i kosztowne. Podobnie jest w kwestii jego późniejszej obróbki, czyli produkcji właściwych odmian złota, jakie trafiają do obiegu rynkowego.

Obróbka złota wymaga odpowiedniego wyposażenia – niezbędnego sprzętu oraz pieców pozwalających osiągnąć temperaturę sięgającą 1 200ºC. Aby przetopić ten metal, umieszcza się go w specjalnych grafitowych lub żelaznych tyglach z pokrywą, a następnie umieszcza się je w specjalnym piecu, nagrzanym do zadanej temperatury. Za najbardziej wartościowe uważa się czyste złoto 24-karatowe, w takiej formie jednak rzadko bywa wykorzystywane przez wiele branży, w tym przez jedną z największych odbiorców tego kruszcu – branżę jubilerską. Na jej potrzeby powstają specjalne odmiany, różniące się między sobą m.in. barwą, temperaturą topnienia, plastycznością czy stopniem twardości oraz oczywiście dodatkami, jakie są dokładane do stopów.

Skąd się bierze złoto jubilerskie i jakie substancje zmieniają właściwości jego pierwotnej, czystej postaci? Najbardziej rozpowszechnione gatunki złota w branży jubilerskiej to białe złoto, czyli z dodatkiem palladu albo niklu oraz różowe złoto, w którym znajduje pallad oraz cynk. Poza nimi można spotkać jeszcze czerwone złoto z domieszką miedzi, niebieskie z dodatkiem żelaza oraz fioletowe, które łączy się z aluminium. To sprawia, że i tak cenne oraz pożądane przez wielu złoto staje się jeszcze bardziej interesujące i oryginalne, zarówno jako ozdoba, jak i sposób lokowania swojego kapitału.